18 Tháng mười một, 2025Bạn có bao giờ thắc mắc vì sao cùng một món đồ, chỉ sau vài năm lại có giá cao đến bất ngờ? Vì sao tiền lương vẫn vậy nhưng cảm giác “không đủ chi tiêu” ngày càng rõ rệt? Đằng sau những thay đổi ấy là một hiện tượng kinh tế âm thầm nhưng ảnh hưởng mạnh mẽ đến túi tiền của mỗi người. Vậy lạm phát là gì và vì sao nó khiến giá cả luôn leo thang? Hãy cùng khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây.
1. Lạm phát là gì?
Lạm phát (Inflation) là hiện tượng giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng lên liên tục theo thời gian, khiến một đơn vị tiền tệ mất dần giá trị. Khi lạm phát xảy ra, cùng một số tiền nhưng người tiêu dùng mua được ít hàng hóa và dịch vụ hơn so với trước đây.
Lạm phát được thể hiện thông qua sự gia tăng mức giá trung bình của một rổ hàng hóa và dịch vụ trong nền kinh tế. Các mức tăng này thường được tính theo tỷ lệ phần trăm, dùng để so sánh giữa các giai đoạn thời gian khác nhau.
Ví dụ: Nếu năm 2020 một tô phở có giá 35.000đ và năm 2023 tăng lên 50.000đ, thì điều này phản ánh sự mất giá của đồng tiền và sự tăng giá hàng hóa – biểu hiện điển hình của lạm phát.
Khái niệm lạm phát là gì
>> Đọc thêm: Khái niệm, đặc điểm và vai trò của xuất nhập khẩu
2. Phân loại lạm phát
Dựa trên tốc độ tăng giá và nguyên nhân hình thành, lạm phát được chia thành nhiều mức độ khác nhau. Mỗi loại mang đặc điểm riêng và ảnh hưởng khác nhau đến nền kinh tế cũng như đời sống người dân.
2.1. Lạm phát tự nhiên
Lạm phát tự nhiên là mức lạm phát thấp, thường dao động khoảng 2–3% mỗi năm, xuất hiện khi nền kinh tế tăng trưởng ổn định.
Đây là mức lạm phát được xem là lành mạnh, vì:
- Khuyến khích tiêu dùng (người dân có xu hướng tiêu tiền thay vì giữ tiền).
- Khuyến khích đầu tư sản xuất, do doanh nghiệp kỳ vọng nhu cầu tương lai tăng.
- Giúp duy trì động lực phát triển nền kinh tế.
Lạm phát tự nhiên không gây ra biến động lớn và thường được mong muốn trong nền kinh tế thị trường.
2.2. Lạm phát phi mã
Lạm phát phi mã là tình trạng giá cả tăng nhanh hơn mức bình thường, thường từ 10% đến dưới 100% mỗi năm.
Đặc điểm của lạm phát phi mã:
- Giá hàng hóa tăng mạnh trong thời gian ngắn.
- Sức mua của người dân giảm nhanh chóng.
- Tiền tiết kiệm bị mất giá đáng kể.
- Chi phí sinh hoạt tăng vọt, gây áp lực lớn lên người dân và doanh nghiệp.
Lạm phát phi mã thường xảy ra khi lượng cung tiền tăng quá nhanh hoặc khi nền kinh tế mất cân đối trầm trọng giữa cung và cầu.
>> Tham khảo thêm: Dịch vụ thuê người làm luận văn bảo mật thông tin tuyệt đối
2.3. Siêu lạm phát
Siêu lạm phát là dạng nghiêm trọng nhất của lạm phát, khi mức giá tăng trên 50% mỗi tháng hoặc thậm chí hàng nghìn phần trăm mỗi năm.
Đặc điểm của siêu lạm phát:
- Giá tăng theo ngày, thậm chí theo giờ.
- Mất niềm tin vào đồng tiền trong nước.
- Người dân chuyển sang sử dụng ngoại tệ hoặc hàng hóa khác để trao đổi.
- Hệ thống tài chính bị tê liệt, doanh nghiệp và ngân hàng không thể hoạt động bình thường.
- Kinh tế có nguy cơ sụp đổ.
Siêu lạm phát thường xuất phát từ việc in tiền quá mức, khủng hoảng chính trị hoặc mất kiểm soát cung tiền.
Siêu lạm phát là dạng nghiêm trọng nhất của lạm phát
2.4. Lạm phát tiền tệ
Lạm phát tiền tệ xuất hiện khi lượng tiền tệ được bơm vào nền kinh tế vượt xa lượng hàng hóa và dịch vụ thực tế.
Nguyên nhân có thể gồm:
- In thêm tiền để chi tiêu ngân sách.
- Ngân hàng Trung ương mua trái phiếu hoặc ngoại tệ, làm tăng cung tiền.
- Chính sách tiền tệ nới lỏng thiếu kiểm soát.
Khi lượng tiền tăng nhưng hàng hóa – dịch vụ không tăng tương ứng, giá sẽ tăng lên để cân bằng cung – cầu.
2.5. Lạm phát chi phí đẩy
Lạm phát chi phí đẩy xảy ra khi chi phí sản xuất tăng, khiến doanh nghiệp buộc phải tăng giá bán để duy trì lợi nhuận.
Các yếu tố khiến chi phí tăng gồm:
- Giá nguyên vật liệu tăng.
- Giá năng lượng (xăng dầu, điện) tăng.
- Lương nhân công tăng.
- Thuế gián thu hoặc các loại phí sản xuất tăng.
Khi chi phí đầu vào tăng đồng loạt, giá trung bình của thị trường sẽ tăng lên, tạo ra lạm phát.
2.6. Lạm phát do cầu kéo
Lạm phát do cầu kéo xảy ra khi tổng cầu trong nền kinh tế tăng mạnh, vượt quá khả năng cung ứng của thị trường.
Lý do có thể là:
- Người dân chi tiêu nhiều hơn.
- Doanh nghiệp mở rộng đầu tư.
- Chính phủ tăng chi tiêu công.
- Tăng trưởng kinh tế làm nhu cầu tiêu dùng tăng.
Khi nhu cầu vượt cung, giá phải tăng để cân bằng, từ đó kéo theo lạm phát.
3. Nguyên nhân gây ra lạm phát
3.1. Lạm phát do chính sách tiền tệ
Lạm phát có thể được tạo ra khi lượng cung tiền trong nền kinh tế tăng quá mức so với lượng hàng hóa và dịch vụ thực tế.
Một số yếu tố thuộc chính sách tiền tệ dẫn đến lạm phát:
- Tăng cung tiền quá nhanh
- Điều chỉnh lãi suất
- Điều chỉnh tỷ giá ngoại tệ
- Quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc
3.2. Lạm phát do chi phí đẩy
Lạm phát chi phí đẩy xảy ra khi chi phí sản xuất và kinh doanh tăng lên, khiến doanh nghiệp phải tăng giá bán để duy trì lợi nhuận.
Các yếu tố làm chi phí tăng:
- Giá nguyên vật liệu tăng
- Chi phí nhân công tăng
- Thuế và phí sản xuất tăng
- Các yếu tố bên ngoài như dịch bệnh, thiên tai
3.3. Lạm phát do cầu kéo
Lạm phát do cầu kéo xảy ra khi tổng cầu tăng mạnh vượt quá khả năng cung ứng của thị trường.
Nguyên nhân của cầu tăng:
- Người dân chi tiêu nhiều hơn
- Doanh nghiệp mở rộng đầu tư
- Chính phủ tăng chi tiêu công
- Tổng cung giảm
3.4. Lạm phát do nhập khẩu
Lạm phát có thể đến từ thị trường quốc tế, đặc biệt khi quốc gia phụ thuộc vào hàng hóa nhập khẩu.
Các nguyên nhân chính:
- Giá hàng hóa nhập khẩu tăng
- Tỷ giá ngoại tệ bất lợi
3.5. Các yếu tố xã hội – kinh tế bất thường
Một số yếu tố ngoài tầm kiểm soát có thể gây ra lạm phát, thường mang tính tạm thời nhưng ảnh hưởng mạnh:
- Thiên tai, bão lũ
- Xung đột quân sự
- Dịch bệnh
- Tăng trưởng dân số quá nhanh
3.6. Biến động cung – cầu và cấu trúc thị trường
Một số trường hợp lạm phát xuất phát từ các bất ổn trong thị trường, như:
- Nhà cung ứng độc quyền
- Chính sách giá thiếu ổn định
- Mối quan hệ cung – cầu thay đổi mạnh
Các nguyên nhân gây ra lạm phát
4. Tác động của lạm phát lên kinh tế và xã hội
Lạm phát có ảnh hưởng rộng lớn đến đời sống kinh tế – xã hội. Các tác động này có thể mang tính tích cực khi lạm phát ở mức thấp và ổn định, nhưng cũng có thể tiêu cực và gây hậu quả nghiêm trọng nếu lạm phát tăng cao hoặc tăng đột biến.
4.1. Tác động tích cực của lạm phát
Tăng trưởng kinh tế
Lạm phát mức thấp có thể hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Khi giá cả dự kiến sẽ tăng nhẹ trong tương lai, doanh nghiệp có xu hướng mở rộng sản xuất, đầu tư nhiều hơn để đón nhu cầu. Điều này góp phần tạo động lực cho nền kinh tế phát triển.
Tăng cường sản xuất
Khi sức mua trong nền kinh tế được mở rộng, doanh nghiệp nhìn thấy nhu cầu tăng nên gia tăng sản lượng, đầu tư mở rộng quy mô. Điều này giúp thúc đẩy hoạt động sản xuất trong nước.
Tăng thu nhập danh nghĩa
Trong điều kiện lạm phát vừa phải, mức lương và lợi nhuận của doanh nghiệp cũng có xu hướng tăng lên tương ứng. Điều này khiến người lao động và doanh nghiệp có cảm giác thu nhập tăng, hỗ trợ tiếp tục tiêu dùng và đầu tư.
4.2. Hậu quả tiêu cực của lạm phát
Khi lạm phát tăng cao, kéo dài hoặc vượt khỏi tầm kiểm soát, các tác động tiêu cực sẽ lan rộng và ảnh hưởng mạnh đến mọi khía cạnh của đời sống kinh tế – xã hội.
Giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng cao
Lạm phát khiến giá các mặt hàng thiết yếu như lương thực, điện nước, vật liệu xây dựng… tăng mạnh. Điều này gây khó khăn cho người tiêu dùng, đặc biệt là nhóm thu nhập trung bình và thấp.
Sức mua giảm
Do đồng tiền mất giá, một lượng tiền tương tự mua được ít hàng hóa hơn. Người dân phải điều chỉnh chi tiêu, cắt giảm nhu cầu không thiết yếu. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến mức sống và tiêu dùng xã hội.
Khó khăn cho doanh nghiệp
Giá nguyên vật liệu, nhiên liệu và chi phí sản xuất tăng khiến doanh nghiệp giảm lợi nhuận, khó duy trì mức giá cạnh tranh, dễ gặp rủi ro tài chính, thậm chí phải thu hẹp sản xuất hoặc ngừng hoạt động.
Ảnh hưởng đến tài chính cá nhân
Lạm phát cao khiến tiền tiết kiệm mất giá theo thời gian, tài sản tài chính như tiền mặt bị giảm giá trị, người dân khó quản lý tài chính và lập kế hoạch chi tiêu. Người gửi tiết kiệm lãi suất thấp hơn mức lạm phát sẽ chịu thiệt hại nặng vì giá trị thực của tiền bị bào mòn.
Tác động đến tăng trưởng nền kinh tế
Khi lạm phát quá cao:
- chi phí sản xuất tăng → sản xuất đình trệ,
- sức mua giảm → doanh nghiệp khó tiêu thụ sản phẩm,
- đầu tư sụt giảm → tăng trưởng kinh tế chậm lại.
Nếu kéo dài, điều này có thể dẫn đến suy thoái kinh tế.
Tăng gánh nặng nợ quốc gia
Ở các nước đang phát triển, lạm phát cao khiến nợ công trở nên khó kiểm soát. Chi phí trả nợ tăng, trong khi thu ngân sách không tăng tương ứng, tạo áp lực lớn lên chính phủ.
Khó khăn trong hoạt động đầu tư và cải thiện kinh tế
Lạm phát cao làm: môi trường đầu tư thiếu ổn định, nhà đầu tư khó dự báo lợi nhuận, chi phí vốn biến động mạnh. Điều này cản trở các kế hoạch mở rộng kinh doanh và đổi mới công nghệ.
Như vậy, lạm phát không chỉ là biểu hiện của sự biến động giá cả mà còn phản ánh sức khỏe của cả nền kinh tế. Tùy theo mức độ và nguyên nhân mà lạm phát có thể mang lại những tác động tích cực, thúc đẩy tăng trưởng, hoặc ngược lại gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với người dân, doanh nghiệp và toàn xã hội. Việc nhận diện đúng các loại lạm phát và hiểu rõ nguồn gốc hình thành giúp chúng ta đánh giá chính xác tình hình kinh tế, đồng thời có chiến lược chi tiêu, đầu tư và sản xuất phù hợp. Trong bối cảnh kinh tế luôn biến động, trang bị kiến thức về lạm phát là bước quan trọng để mỗi cá nhân và tổ chức chủ động ứng phó với rủi ro và hướng tới phát triển bền vững.
Share
